Przymusowy wykup akcji – jak obronić się przed „wyciśnięciem” ze spółki akcyjnej?

Aby skutecznie przeprowadzić procedurę przymusowego wykupu akcji, należy spełnić między innymi następujące warunki:

• akcje mogą być przejmowane przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy, którzy posiadają łącznie nie mniej niż 95 % kapitału zakładowego;
• uchwała musi być podjęta w drodze głosowania jawnego i imiennego, większością 95 % głosów oddanych, chyba że statut ustanawia wymogi surowsze;
• uchwała musi być ogłoszona;
• uchwała musi zawierać plan podziału, tj. określać akcje podlegające wykupowi oraz akcjonariuszy, którzy zobowiązują się wykupić akcje, jak również określać akcje przypadające każdemu z nabywców;
• przeprowadzenie wykupu akcji musi nastąpić z zachowaniem wymogów art. 417 § 1-3 k.s.h. tj. po oznaczeniu przez biegłego ceny wykupu akcji, akcjonariusze większościowi winni uiścić sumę wykupu akcji, a następnie spółka (zarząd) winna wykupić akcje na rachunek akcjonariuszy większościowych

(Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.02.2008 r., II CSK 441/07).

Instytucja przymusowego wykupu akcji ma na celu zapewnienie niezakłóconego i sprawnego funkcjonowania spółki i zarazem zapewnia ochronę przed nielojalnie postępującymi akcjonariuszami mniejszościowymi, którzy przez swoje postępowanie narażają spółkę na poniesienie dotkliwych strat. Co jednak z przypadkami, w których to akcjonariusze większościowi nadużywają swojej pozycji w celu przejęcia pełnej kontroli nad spółką?

W przypadku zastosowania przez akcjonariuszy większościowych procedury przymusowego wykupu akcji – w zależności od stanu faktycznego – akcjonariusze mniejszościowi mają w praktyce następujące możliwości ochrony swoich praw:

1. pozew o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy (dalej jako „WZA”);

Na podstawie art. 422 K.S.H. uchwała WZA spółki, która jest sprzeczna ze statutem bądź dobrymi obyczajami i godzi w interes spółki lub ma na celu pokrzywdzenie akcjonariusza może zostać zaskarżona w drodze powództwa o uchylenie uchwały wytoczonego przeciwko spółce.  Prawo do wystąpienia z ww. pozwem ma między innymi:

• akcjonariusz, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu – przy czym wystąpienie o zaprotokołowanie zgłoszonego sprzeciwu powinno nastąpić niezwłocznie, czyli przed przejściem do następnego punktu porządku obrad;
• akcjonariusz, który został bezzasadnie niedopuszczony do udziału w walnym zgromadzeniu;
• akcjonariusz, który nie był obecny na WZA – w przypadku wadliwego zwołania walnego zgromadzenia lub powzięcia uchwały w sprawie, która nie była objęta porządkiem obrad.

Jeśli akcjonariusz – ze względu na zakończenie procedury przymusowego wykupu akcji – utracił swój statut akcjonariusza, nadal zachowuje on legitymację do zaskarżenia uchwał, które dotyczą jego praw korporacyjnych lub praw majątkowych. Stanowisko to jest ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, przykładowo – w wyroku z dnia 9 września 2010 r. sygn. akt: I CSK 530/09, wskazano, że wspólnik (akcjonariusz) zachowuje legitymację do zaskarżenia uchwały zgromadzenia (walnego zgromadzenia) w przedmiocie przymusowego umorzenia jego udziałów (akcji).

Aby skutecznie złożyć pozew o uchylenie uchwały, konieczne jest wykazanie istnienia określonych „par podstaw” wskazanych w art. 422 § 1 k.s.h. Uchwała wspólników może być uchylona wówczas, (i) gdy jest sprzeczna z umową i jednocześnie – godzi w interesy spółki lub ma na celu pokrzywdzenie wspólnika, albo (ii) gdy jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i jednocześnie godzi w interesy spółki lub ma na celu pokrzywdzenie wspólnika.

Powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia należy wnieść w terminie miesiąca od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż w terminie sześciu miesięcy od dnia powzięcia uchwały.

2. pozew o stwierdzenie nieważności uchwały WZA;

Akcjonariuszom, którym przysługuje prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały WZA, przysługuje również prawo do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały w związku z jej sprzecznością z prawem.

W doktrynie wskazuje się na następujące przypadki, gdy podjęcie uchwały przez WZA może zostać uznane za nieważną czynność skuteczną:

1. WZA nie ma zdolności do podejmowania uchwał;
2. nie została zachowana forma aktu notarialnego, która jest zastrzeżona dla uchwał WZA pod rygorem nieważności (ad solemnitatem);
3. uchwała jest sprzeczna z ustawą;
4. uchwała ma na celu obejście ustawy.

Prawo do wniesienia powództwa w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały wygasa z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym uprawniony powziął wiadomość o uchwale, nie później jednak niż z upływem dwóch lat od dnia powzięcia uchwały.

3. podważenie wyceny akcji zastosowanej w ramach procedury przymusowego wykupu akcji.

Cena, po której nabywane są akcje podlegające przymusowemu wykupowi, jest ustalana w drodze wyceny dokonywanej przez biegłego wybranego uchwałą WZA. Zgodnie z art. 417 § 1 zd. 3 w zw. z art. 418 § 3 zd. 2 k.s.h. i art. 312 § 8 k.s.h., w przypadku rozbieżności zdań w zakresie wyników wyceny spór rozstrzyga sąd rejestrowy na wniosek akcjonariusza.

Sąd rozpatruje wniosek akcjonariuszy poprzez wydanie postanowienia, na które nie przysługuje środek odwoławczy. Na skutek wniosku złożonego przez akcjonariuszy, sąd rejestrowy może również – jeśli uzna to za uzasadnione – wyznaczyć nowego biegłego. Jak słusznie wskazuje się w doktrynie, sąd rejestrowy nie ma natomiast kompetencji do ingerowania w samą treść opinii sporządzonej przez biegłego.

Jak wspominałam na początku artykułu – w celu skutecznego przeprowadzenia przymusowego wykupu akcji musi zostać spełniony szereg przesłanek, w tym wykup akcji musi zostać dokonany z zachowaniem wymogów wskazanych w art. 417 § 1-3 K.S.H. Oznacza to, że stronami procedury przymusowego wykupu są tak naprawdę trzy podmioty, tj. (i) spółka, (ii) akcjonariusze „wykupujący” i (iii) akcjonariusze „wykupowani”. Procedura przymusowego wykupu akcji rozpoczyna się podjęciem przez WZA uchwały, która jest źródłem powstania dwóch stosunków zobowiązaniowych:

1. zobowiązania akcjonariuszy „wykupowanych” do wydania dokumentów akcji w zamian za cenę wykupu oraz
2. zobowiązania akcjonariuszy „wykupujących” do wpłacenia sumy wykupu do Spółki oraz do przejęcia wykupowanych akcji zgodnie z planem podziału.

W ramach procedury przymusowego wykupu akcji należy wyodrębnić dwa etapy. W pierwszym z nich spółka nabywa akcje od akcjonariuszy „wykupowanych” we własnym imieniu, ale na rachunek akcjonariuszy. W doktrynie przyjmuje się, że umowy, na podstawie których Spółka nabywa akcje, zawierane są pod warunkiem zawieszającym – wpłatą pełnej ceny wykupu na rachunek spółki. Dopiero w ramach następnego etapu spółka przenosi akcje na akcjonariuszy „wykupujących”. Oznacza to, że uiszczenie ceny wykupu przez akcjonariuszy „wykupujących” stanowi warunek skuteczności całej procedury przymusowego wykupu akcji.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2008 r. sygn. akt: II CSK 441/07 „Nie uiszczenie ceny wykupu, chociażby w części, powoduje upadek całej procedury wykupu akcji. Bez znaczenia dla tego skutku jest to, kto i w jakim zakresie ponosi odpowiedzialność za nie dojście do skutku przymusowego wykupu akcji, jak również, w jaki sposób może do tej odpowiedzialności zostać pociągnięty.”

Oznacza to, że skuteczne podważenie wyceny akcji zastosowanej w ramach procedury przymusowego wykupu akcji może wpłynąć na skuteczność całej procedury przymusowego wykupu akcji.

Potrzebujesz pomocy w tym temacie? Napisz do nas!