Niejednokrotnie w postępowaniach sądowych o zapłatę mamy do czynienia z roszczeniami dot. kwot rzędu kilkudziesięciu tysięcy złotych lub wyższymi – w szczególności, gdy powództwo zostało wytoczone przez instytucję kredytową, np. wobec braku płatności rat kredytu. W momencie uwzględnienia powództwa przez Sąd, dłużnik zobowiązany jest do zapłaty bardzo wysokiej kwoty – często nie mogąc sobie pozwolić na jednorazową spłatę zadłużenia. Warto wówczas pamiętać o możliwości rozłożenia przez sąd takiego świadczenia na raty i zawnioskować o nie.
Zgodnie z brzmieniem art. 320 k.p.c. „W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia – wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia.”. Orzecznictwo w tym zakresie wskazuje wyraźnie, iż wniosek taki pozostaje celowy w sytuacji, gdy dłużnik chce i będzie w stanie regulować zobowiązanie. Co więcej, stwierdzenie przez sąd trudnej sytuacji majątkowej, rodzinnej czy też zdrowotnej pozwanego (dłużnika) nie zawsze będzie oznaczało konieczność czy też możliwość rozłożenia zasądzanego świadczenia na raty. Zastosowanie art. 320 k.p.c. jest możliwe „w szczególnie uzasadnionych wypadkach”. Nie ma tu mowy o wypadkach wyjątkowych, a więc szczególnie rzadkich, niecodziennych lub nadzwyczajnych (por. np. art. 4241 § 2 k.p.c.), lecz chodzi o wypadki szczególnie uzasadnione, czyli takie, które bardzo, ponadprzeciętnie lub w sposób nadzwyczajny uzasadniają albo nawet nakazują zmodyfikowanie skutków wymagalności dochodzonego roszczenia. Ocena tych wypadków należy do sądu, nie jest jednak oceną dowolną; musi być poprzedzona niezbędnymi ustaleniami oraz wsparta przekonującym wywodem. Okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie określonego wypadku jako szczególnie uzasadnionego mogą wynikać głównie ze stanu majątkowego stron, ich sytuacji rodzinnej lub zdrowotnej oraz z doraźnych – stwierdzonych przez sąd – trudności ze spełnieniem świadczenia w terminie wynikającym z treści roszczenia. Chodzi zwłaszcza o wypadki, w których spełnienie zasądzonego świadczenia byłoby dla pozwanego niemożliwe do wykonania albo bardzo utrudnione lub narażałoby jego bądź jego bliskich na niepowetowane szkody (Sąd Apelacyjny w Łodzi, wyrok z dnia 06 marca 2020 r. ws. I ACa 840/19, LEX nr 3115627) . Stosując art. 320 k.p.c. Sąd będzie miał na uwadze nie tylko sytuację majątkową pozwanego, ale również jego postawę odnośnie woli spłaty należności. Będzie musiał również mieć na uwadze interes wierzyciela. Musi mieć on bowiem pewność, że mimo odłożenia w czasie zapłaty należnego mu roszczenia – zostanie ono spełnione.
Zatem występując z wnioskiem o rozłożenie wyroku na raty, Pozwany powinien wykazać okoliczności, dla których domaga się rozłożenia wyroku na raty. Ostateczną decyzję dotyczącą ilości rat, ich wysokości oraz terminów płatności podejmuje sąd. Może się też zdarzyć, że świadczenie w wyroku zostanie rozłożone na raty z urzędu.
Rozłożenie świadczenia na raty umożliwia Pozwanym cykliczną spłatę zadłużenia, bez obaw o wszczęcie przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego (oczywiście przyjmując, że spłaty będą terminowo regulowane). W przypadku braku płatności którejkolwiek z rat, wierzyciel może wystąpić z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności na wyrok – w zakresie już wymagalnych rat, a następnie skierować do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji. Niewątpliwie jednak jest to dobre rozwiązanie dla dłużników – w przypadku roszczeń bezspornych, które chcemy uregulować, lecz uniemożliwia nam to trudna sytuacja finansowa.