Rodzaje praw autorskich i możliwości ich zbywania

Przedmioty prawa autorskiego

Przez utwór rozumiemy każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
• plastyczne, fotograficzne;
• lutnicze;
• wzornictwa przemysłowego;
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
• muzyczne i słowno-muzyczne;
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
• audiowizualne (w tym filmowe).

Katalog ten nie jest jednak zamknięty. Utworami mogą być również inne formy niż wskazane wyżej, istotne jest by spełniały warunki przewidziane dla utworu w myśl ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili jego ustalenia, chociażby miał postać jeszcze nieukończoną.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych dzieli prawa autorskie na: autorskie prawa majątkowe oraz na osobiste prawa autorskie.

Autorskie prawa majątkowe

Autorskie prawa majątkowe są uprawnieniami o charakterze majątkowym, ukształtowanymi na wzór prawa własności. Twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do uzyskania wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Każdy, kto chciałaby z utworu skorzystać musi wpierw uzyskać zgodę twórcy lub jego następcy prawnego. Zgoda taka nie jest wymagana w razie nieodpłatnego korzystania z już rozpowszechnionego utworu na własny użytek osobisty bądź też jego cytowania.

Autorskie prawa majątkowe w przeciwieństwie do osobistych są zbywalne. Mogą przejść na inną osobę:

• w drodze dziedziczenia;
• na podstawie umowy,

a jeżeli umowa z twórcą nie stanowi inaczej, nabywca praw może je przenieść dalej na inne osoby.

Autorskie prawa majątkowe charakteryzuje również to, że wygasają. Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ww. ustawie, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu m.in.:

• od śmierci twórcy;
• od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu, jeżeli autor nie jest znany, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość;
• w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony  – od daty jego ustalenia

Osobiste prawa autorskie

Osobiste prawa autorskie chronią więź między twórcą a utworem. Są bezterminowe i niezbywalne oraz nie podlegają zrzeczeniu się przez twórcę. Osobiste prawa autorskie obejmują w szczególności prawo do:

• autorstwa utworu;
• oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
• nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Niezbywalność osobistych praw autorskich oznacza, że nie mogą one stać się przedmiotem zbycia na takich zasadach jak majątkowe prawa autorskie. Nie mogą być więc przedmiotem sprzedaży, nie podlegają dziedziczeniu. Możliwe jest natomiast zawarcie w umowie klauzuli, na mocy której twórca utworu zobowiąże się do niewykonywania osobistych praw autorskich wobec kontrahentów podmiotu, z którym zawiera umowę.

Czym są prawa zależne do utworu?

Podmiot zawierający umowę z przeniesieniem praw autorskich do utworów powinien również uwzględnić w umowie możliwość wykonywania praw zależnych do utworu. Przez prawa zależne należy rozumieć opracowanie cudzego utworu, w szczególności jego tłumaczenie, przeróbkę, adaptację. Nabywca utworu może rozporządzać i korzystać z opracowań utworu jeżeli twórca uprzednio udzieli mu odpowiedniej zgody w tym zakresie (jeżeli autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego nie wygasły). Przeniesienie majątkowych praw autorskich do utworu bez zezwolenia na wykonywanie praw zależnych  do niego uniemożliwia rozporządzanie i korzystanie z opracowania tego utworu. Zgodnie bowiem z art. 46 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych.

Zawierając więc umowę z przeniesieniem praw autorskich do utworu warto mieć na uwadze to, że twórcy pomimo zbycia majątkowych praw autorskich przysługują inne jeszcze uprawnienia względem utworu, dlatego też warto się w tym zakresie odpowiednio zabezpieczyć uwzględniając zakres wykorzystania utworu.

Potrzebujesz pomocy w tym temacie? Napisz do nas!