Wywłaszczenie to pojęcie, które niejednokrotnie pojawia się w dyskursie publicznym przy okazji różnego rodzaju inwestycji. Sposób jego interpretacji zostaje sprecyzowany w ustawie o gospodarce nieruchomościami. Pojęciem wywłaszczenia określamy sytuację, w której mamy do czynienia z pozbawieniem, bądź ograniczeniem prawa własności, prawa użytkowania wieczystego, czy też innego prawa rzeczowego zwykle na nieruchomości w drodze decyzji organu Państwa.
Problematyka instytucji wywłaszczenia znalazła swoje odzwierciedlenie również w ustawie zasadniczej. Ustawodawca w art. 21 Konstytucji zawarł niezaprzeczalnie bardzo duży nacisk na ochronę własności, deklarując, iż samo Państwo będzie stało na straży tego fundamentalnego prawa. Jednakże, wyżej wymieniona obietnica znajduje istotny wyjątek w ustępie drugim wspomnianego artykułu. Ustawodawca jednoznacznie zaznacza, że od ochrony własności przysługuje swoiste lex specialis w postaci wywłaszczenia. W celu doprecyzowania zarysu instytucji ustawodawca jasno precyzuje przesłanki, na mocy których wywłaszczenie jest możliwe, to jest:
Zgodnie z normą zawartą w art. 113 ust. 1 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami wywłaszczenie może zostać dokonane wyłącznie na rzecz Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. Stosując literalną wykładnię powyższego przepisu możemy wyinterpretować a contrario, że ustawodawca nie dopuszcza do zaistnienia instytucji wywłaszczenia, której beneficjentem (podmiotem otrzymującym nieruchomość) miałaby być osoba fizyczna, czy też osoba prawna, spoza szeroko rozumianej sfery państwa. Ponadto, ustawodawca trafnie dodaje, że wywłaszczeniu nie może ulec nieruchomość uprzednio należąca do Skarbu Państwa czy też jednostki samorządu terytorialnego, gdyż uderzałoby to w sam rdzeń sensu omawianej instytucji. Mielibyśmy do czynienia z definicyjnym błędem logicznym idem per idem.
Powyższe rozważania koncentrowały się przede wszystkim na sferze podmiotowej instytucji wywłaszczenia. Niemniej, ważny jest również aspekt przedmiotowy analizowanego pojęcia. Wywłaszczeniu mogą ulegać w szczególnych wypadkach ruchomości, jednakże najistotniejszym przedmiotem instytucji wywłaszczenia z praktycznego punktu widzenia obrotu prawnego są nieruchomości. Stosownie do art. 113 ust. 3 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami wywłaszczeniem może być objęta zarówno cała nieruchomość, jak i jej wyodrębniona wedle potrzeb część. Jednocześnie, ustawodawca trafnie stanowi, że w przypadku gdy niewywłaszczona część nieruchomości nie nadaje się do prawidłowego wykorzystywania na dotychczasowe cele, na żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, nabywa się tę część w drodze umowy na rzecz Skarbu Państwa, bądź jednostek samorządu terytorialnego, w zależności od tego, na czyją rzecz następuje samo wywłaszczenie.
Jak zostało już wyżej zasygnalizowane, relewantną przesłanką wywłaszczeniową jest odszkodowanie, które w języku normatywnym, na kanwie Konstytucji RP zostało określone mianem „słusznego”. Celem wspomnianego odszkodowania jest kompensacją uszczerbku, który ma miejsce przy utracie np. nieruchomości na rzecz państwa. Stosownie do art. 129 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami organem uprawnionym do ustalenia odszkodowania jest starosta, który wykonuje zadania z zakresu administracji rządowej. Formą, jaka jest używana do zastosowania instytucji wywłaszczenia, jest decyzja. Wysokość odszkodowania wynikająca z wywłaszczenia jest przedmiotem opinii rzeczoznawcy majątkowego, którego zadaniem jest określenie wartości nieruchomości. Wysokość odszkodowania ustala się według stanu i przeznaczenia nieruchomości w dniu pozbawienia lub ograniczenia wynikających z niej praw. Ponadto, istotnym aspektem jest możliwość domagania się przez uprawnionego do odszkodowania możliwości uzyskania nieruchomości zamiennej. Taka nieruchomość zostaje przyznana z zasobów odpowiedniej miejscowo jednostki samorządu terytorialnego, bądź też samego Skarbu Państwa, stosownie do podmiotu, który otrzyma we władanie wywłaszczoną nieruchomość.
Instytucja wywłaszczenia jest fundamentalną konstrukcją w obrocie prawnym. Umożliwia rozwój kraju między innymi poprzez wywłaszczanie na rzecz budowy dróg, bądź innych inwestycji zaplanowanych przez Państwo. Ustawodawca jednakże zawarł trafne przesłanki wywłaszczeniowe, do których należą cel publiczny i słuszne odszkodowanie. Dzięki wspomnianemu mechanizmowi mamy do czynienia z większą ochroną prewencyjną fundamentalnej wartości jaką jest prawo własności.
Potrzebujesz pomocy w tym temacie? Napisz do nas!