Postępowanie przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) – co warto wiedzieć?

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów – kompetencje

Niniejszy artykuł chciałbym rozpocząć od krótkiego wprowadzenia w zawisłości spraw, którymi zajmuje się, zgodnie z Ustawą z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2024 r. poz. 1616. dalej jako “Ustawa”), Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) oraz jego Prezes.

Najczęściej o Prezesie UOKiK-u słyszymy przy okazji medialnych spraw i wielomilionowych kar nakładanych np. na podmioty zajmujące się handlem detalicznym. Zazwyczaj budzą one największe kontrowersje oraz zainteresowanie, ponieważ dotykają tego, co każdemu bliskie, codzienne i nic dziwnego, że na nich skupia się uwaga społeczeństwa.

Nie jest to jednak wyłączne zajęcie jednego z ważniejszych urzędów funkcjonujących w Polsce. W art. 29 ust. 1 Ustawy, znajdującym się w Dziale V: Organizacja ochrony konkurencji i konsumentów wskazano, że Prezes Urzędu jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów. Działania Prezesa Urzędu zostały wskazane w art. 31 Ustawy, a najważniejsze z nich to:

• sprawowanie kontroli przestrzegania przez przedsiębiorców przepisów ustawy;
• wydawanie decyzji w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, w sprawach koncentracji przedsiębiorców, w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone oraz w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a także innych decyzji przewidzianych w ustawie;
• prowadzenie badań stanu koncentracji gospodarki oraz zachowań rynkowych przedsiębiorców;
• przygotowywanie projektów rządowych programów rozwoju konkurencji oraz projektów rządowej polityki konsumenckiej;
• współpraca z krajowymi i międzynarodowymi organami i organizacjami, do których zakresu działania należy ochrona konkurencji i konsumentów;
• wykonywanie zadań w zakresie wyznaczania podmiotów upoważnionych uprawnionych do wytaczania powództw w ramach grupowych postępowań krajowych oraz grupowych postępowań transgranicznych, prowadzenie rejestru oraz przekazywanie Komisji Europejskiej danych objętych rejestrem;
• wykonywanie zadań i kompetencji organu ochrony konkurencji państwa członkowskiego Unii Europejskiej, określonych w rozporządzeniu nr 1/2003/WE oraz w rozporządzeniu nr 139/2004/WE;
• wykonywanie zadań i kompetencji właściwego organu oraz jednolitego urzędu łącznikowego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, określonych w rozporządzeniu nr 2017/2394;
• wykonywanie zadań określonych w ustawie z dnia 23 września 2016 r. o pozasądowym rozwiązywaniu sporów konsumenckich (Dz. U. poz. 1823);
• wykonywanie zadań organu odpowiedzialnego w rozumieniu art. 7 ust. 1 rozporządzenia 2018/302 w zakresie przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję oraz praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów; opracowywanie i przedkładanie Radzie Ministrów projektów aktów prawnych dotyczących ochrony konkurencji i konsumentów;
• występowanie do przedsiębiorców w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów;
• gromadzenie i upowszechnianie orzecznictwa w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, w szczególności przez zamieszczanie decyzji Prezesa Urzędu na stronie internetowej Urzędu;

Jak widać, zakres tych kompetencji, nie uwzględniając kilku, które nie są istotne dla niniejszego artykułu, jest bardzo rozbudowany. Co więcej, niektóre z nich obejmują tak naprawdę szereg innych czynności czy postępowań. W szczególności chodzi o czynności związane z wydawaniem decyzji, o których mowa w pkt 2 powyżej i na nich chciałbym się skupić.

Postępowania przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Prezes Urzędu prowadzi szereg postępowań, których skutkiem jest wydanie decyzji. Kognicja organu obejmuje, zgodnie z Ustawą, następujący katalog spraw:

• sprawy praktyk ograniczających konkurencję;
• sprawy koncentracji przedsiębiorców;
• sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone;
• sprawy praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

Każde z tych postępowań różni się swoim przebiegiem i także inne są uprawnienia podmiotów w nich uczestniczących. Dla ułatwienia, omówimy je po kolei, wskazując ich najważniejsze cechy i określając, jakie uprawnienia przysługują ich uczestnikom.

Postępowanie w sprawie praktyk ograniczających konkurencję

W przypadku spraw praktyk ograniczających konkurencję Prezes Urzędu prowadzi dwa rodzaje postępowań administracyjnych:

• postępowanie wyjaśniające;

w ramach tego postępowania, wszczynanego w przypadku podejrzenia, że mogło dojść do naruszenia reguł konkurencji, organ prowadzi czynności “w sprawie”, a więc nie przeciwko konkretnym podmiotom. Organ nie są formułuje zarzutów w odniesieniu do przedsiębiorców ani osób zarządzających. W postępowaniach wyjaśniających nie ma też stron, a przedsiębiorcom nie przysługuje prawo wglądu w akta sprawy.

W ramach tego postępowań UOKiK może kierować do przedsiębiorców wezwania do przedstawienia dokumentów i informacji. Wezwania mogą otrzymać również osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami i osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym przepisy odrębne przyznają zdolność prawną.

Urząd może również zdecydować o przeprowadzeniu kontroli lub przeszukania pomieszczeń i rzeczy u przedsiębiorcy.

Jeśli zebrany materiał potwierdzi podejrzenia UOKiK, jego rezultatem może być wszczęcie drugiego postępowania:

• postępowanie antymonopolowe w sprawie praktyk ograniczających konkurencję

Prowadzone są w związku z zarzutem naruszenia prawa konkurencji. Mogą być one wszczęte przeciwko przedsiębiorcom, związkom zawodowym, a w określonych przypadkach również przeciwko osobie lub osobom zarządzającym przedsiębiorstwem. Podmiot, przeciwko któremu toczy się postępowanie, jest jego stroną w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego i korzysta z przysługujących jej praw. Oznacza to możliwość wglądu do akt sprawy, przedstawienia dowodów istotnych dla rozpatrzenia sprawy oraz prezentacji swojego stanowiska.

Jak już wyjaśniłem, UOKiK może, zarówno w ramach prowadzonych postępowań, jak i niezależnie od nich, pozyskiwać od przedsiębiorców informacje, które stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa. Ponadto, może zaliczyć posiadane przez siebie dokumenty (a więc i te, stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa) w poczet dowodów danego postępowania.

Co może z tym zrobić przedsiębiorca, któremu zależy na zachowaniu tajemnicy przedsiębiorstwa? Przede wszystkim, może złożyć wniosek o ograniczenie stronom postępowania prawa wglądu do zawartych w dokumentach informacji, jeśli stanowią one tajemnicę przedsiębiorstwa. W przypadku, gdy w postępowaniu występuje więcej niż jedna strona, każda może wnioskować o ochronę przekazywanych przez siebie informacji przed udostępnieniem ich pozostałym stronom.

Po przeprowadzeniu postępowania, Prezes UOKiK jest zobowiązany do wydania określonej decyzji. Nie oznacza to jednak, że z organem nie można porozumieć się do co jej ostatecznego kształtu. Ustawa przewiduje dwa rozwiązania o charakterze ugodowym:

• dobrowolne poddanie się karze;

w tym przypadku, zarówno strona postępowania jak i UOKiK mogą wystąpić z propozycją dobrowolnego poddania się karze. Skutkiem tego przedsiębiorca ma możliwość obniżenia kary pieniężnej o 10 proc. w stosunku do kary, jaka byłaby nałożona, gdyby strona nie brała udziału w procedurze. Warunkiem jest pod złożenie przez przedsiębiorcę oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się karze, potwierdzenie jej wysokości (określonej przez Prezesa UOKiK) oraz złożenie oświadczenia, że zostało się poinformowanym o zarzutach i możliwości ustosunkowania się do nich.

Co więcej, poddając się dobrowolnie karze, przedsiębiorca rezygnuje z odwołania się od decyzji do sądu administracyjnego, co szybciej i sprawniej kończy postępowanie, a także znacząco zmniejsza jego koszty.

• wydanie przez Prezesa UOKiK decyzji zobowiązującej przedsiębiorcę do podjęcia określonych działań;

jeżeli przedsiębiorca nie chce dobrowolnie poddać się karze, a jednocześnie chce uniknąć wydania decyzji nakładającej karę, Ustawa przewiduje jeszcze możliwość zwrócenia się na każdym etapie postępowania do Prezesa UOKiK z propozycją podjęcia konkretnych działań, które doprowadzą do usunięcia negatywnych skutków zarzucanej mu praktyki ograniczającej konkurencję.

Jeżeli propozycja zostanie zaakceptowana, Prezes UOKiK wydaje decyzję, w której na przedsiębiorcę nakładane są określone warunki, do wykonania których się zobowiązał. Podstawową korzyścią dla przedsiębiorcy jest to, że nie stwierdza się wówczas stosowania przez niego zarzucanej mu praktyki i nie jest nakładana kara finansowa.

Nie zawsze można jednak skorzystać z drugiej możliwości. Co do zasady, Prezes UOKiK nie wydaje decyzji zobowiązującej w przypadku zarzutów o zawarcie najcięższych porozumień ograniczających konkurencję. W tym wypadku pozostaje przedsiębiorcy jedynie możliwość dobrowolnego poddania się karze lub udział w programie łagodzenia kar.

Kary za naruszenia prawa konkurencji

Z wyjątkiem przypadku wydania decyzji zobowiązującej (patrz wyżej), w przypadku stwierdzenia, że przedsiębiorca dopuścił się naruszenia reguł prawa konkurencji, Prezes UOKiK nakłada karę w wysokości do 10 proc. obrotu, obliczonego zgodnie z art. 106 Ustawy.

W przypadku osób zarządzających, za naruszenie reguł konkurencji grozi im kara w wysokości do 2 mln zł. Dotyczy to zarówno obecnych, jak i byłych pracowników (oraz osób zatrudnionych na równoważnych umowach cywilnoprawnych). Ponoszą oni odpowiedzialność wyłącznie za własne umyślne działanie lub zaniechanie, które doprowadziło do naruszenia zakazu porozumień ograniczających konkurencję.

Osoby zarządzające, w rozumieniu Ustawy, to osoby fizyczne kierujące przedsiębiorstwem, w szczególności pełniące funkcje kierownicze lub wchodzące w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy. Są to osoby zajmujące najwyższe stanowiska w strukturze organizacyjnej przedsiębiorcy, mające wpływ na jego zachowanie rynkowe.

Kontrola koncentracji

Kolejną kategorią spraw, którymi zajmuje się Prezes UOKiK, są sprawy z zakresu koncentracji przedsiębiorców. Jednym z podstawowych celów stawianych przed Organem jest przeciwdziałanie powstawaniu monopoli, które prowadziłyby do istotnego ograniczenia konkurencji na rynku.

Z tego względu, działania podmiotów polegające na ich łączeniu, przejęciu kontroli, nabyciu zorganizowanej części mienia i utworzenia nowego przedsiębiorcy podlegają kontroli przez Organ w celu przeciwdziałania nadmiernej ich konsolidacji, prowadzącej do istotnego ograniczenia konkurencji na rynku, w szczególności przez uzyskanie lub umocnienie pozycji dominującej.

Jakie transakcje są objęte kontrolą Prezesa UOKiK?

Nie każde działanie podmiotów gospodarczych związane z w/w łączeniem, przejęciem kontroli, nabyciem zorganizowanej części przedsiębiorstwa czy utworzenie nowego przedsiębiorcy podlega kontroli Prezesa UOKiK. Zgodnie z Ustawą, do zgłoszenia Organowi obowiązkowo podlegają transakcje, jeżeli łączny światowy obrót przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji w roku poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza 1 miliard EURO lub łączny obrót na terytorium Polski tych podmiotów w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza równowartość 50 milionów EURO.

Należy w tym miejscu wyjaśnić, że zgodnie z art. 13 ust. 2 Ustawy, obowiązek zgłoszenia dotyczy koncentracji rozumianej jako:

• połączenie dwóch lub więcej samodzielnych przedsiębiorców;
• przejęcia – przez nabycie lub objęcie akcji, innych papierów wartościowych, udziałów lub w jakikolwiek inny sposób – bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad jednym lub więcej przedsiębiorcami przez jednego lub więcej przedsiębiorców;
• utworzenia przez przedsiębiorców wspólnego przedsiębiorcy;
• nabycia przez przedsiębiorcę części mienia innego przedsiębiorcy (całości lub części przedsiębiorstwa), jeżeli obrót realizowany przez to mienie w którymkolwiek z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie przekroczył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej równowartość 10 milionów EURO.

Ustawa przewiduje też katalog działań, które z uwagi na potencjalnie niewielki wpływ na rynek, są wyłączone od obowiązku zgłoszenia. Są to m.in. sytuacje:

• jeżeli obrót przedsiębiorcy, nad którym ma nastąpić przejęcie kontroli, zgodnie z art. 13 ust. 2 pkt 2 Ustawy, nie przekroczył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w żadnym z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie równowartości 10 000 000 euro;
• polegające na czasowym nabyciu lub objęciu przez przedsiębiorcę akcji lub udziałów w celu zabezpieczenia wierzytelności, pod warunkiem że nie będzie on wykonywał praw z tych akcji lub udziałów, z wyłączeniem prawa do ich sprzedaży;
• następującej w toku postępowania upadłościowego, z wyłączeniem przypadków, gdy zamierzający przejąć kontrolę lub nabywający część mienia jest konkurentem albo należy do grupy kapitałowej, do której należą konkurenci przedsiębiorcy przejmowanego lub którego część mienia jest nabywana.

Prezes UOKiK wydaje zgodę na dokonanie koncentracji, jeżeli w jej wyniku konkurencja na rynku nie zostanie istotnie ograniczona. Brane jest pod uwagę, czy wskutek koncentracji nie dojdzie do powstania lub umocnienia pozycji dominującej przedsiębiorcy.

Jeżeli jednak Organ dojdzie do wniosku, że wskutek koncentracji może dojść do istotnego ograniczenia konkurencji na rynku, wydaje on decyzję o zakazie łączenia. Możliwe jest także, że Organ wyda zezwolenie na koncentrację pod pewnymi warunkami – np. sprzedaży części majątku.

Ponadto, Ustawa zezwala na wydanie zgody na koncentrację prowadzącą do ograniczenia konkurencji, jeżeli przyczyni się to do rozwoju ekonomicznego lub postępu technicznego albo może wywrzeć pozytywny wpływ na gospodarkę narodową.

W przypadku dokonania koncentracji bez zgody Prezesa UOKiK, może on podjąć działania zmierzające do przywrócenia stanu efektywnej konkurencji – na przykład przez nakazanie podziału przedsiębiorcy bądź odsprzedaży części udziałów, a także nałożyć na podmioty biorące w niej udział karę finansową w wysokości do 10 proc. ubiegłorocznego przychodu. Jeśli masz więcej pytań dotyczących między innymi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, skorzystaj z usług Kancelarii HWW Hewelt Wojnowski Lindner i Wspólnicy.

Potrzebujesz pomocy w tym temacie? Napisz do nas!