Podział firmy po rozwodzie – co warto wiedzieć?

Obowiązujący między małżonkami rodzaj ustroju majątkowego wywiera bezpośredni wpływ na sposób dokonania rozliczeń majątkowych po ustaniu małżeństwa, w szczególności po rozwodzie, w tym na kwestię podziału przedsiębiorstwa prowadzonego przez jednego bądź obojga małżonków.

Tryb podziału majątku po rozwodzie

Podział majątku po rozwodzie może przebiegać albo na podstawie zgodnej umowy stron, albo w drodze postępowania sądowego. W pierwszym przypadku do dokonania podziału majątku wspólnego, w którego skład wchodzi przedsiębiorstwo, wymagana jest forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi, lub forma aktu notarialnego jeżeli w skład firmy wchodzi także nieruchomość. Jest to o tyle korzyste, iż małżonkowie mogą dowolnie kształtować podział składników przedsiębiorstwa, czy też ustalić wysokość i termin spłat lub dopłat. Natomiast, jeżeli małżonkowie nie są wstanie podjać zgodnej decyzji co do sposobu podziału majątku, sprawą tą zajmuje się sąd, który ocenia m.in. czy firma została założona przed czy po zararciu małżeństwa, a następnie czy wchodziła do majątku wspólnego. W trakcie postępowania o podział majątku wspólnego sąd powołuje także biegłego rzeczoznawcę do oceny całkowitej wartości przedsiębiorstwa.  Warto mieć na uwadzę, że koszty biegłego dzielone są pomiędzy rozwodzących się po połowie.

Podział spółki po rozwodzie

Sposób podziału majątku firmowego po rozwodzie uzależniony jest od szeregu czynników,
w tym od formy prowadzonej działalności gospodarczej, daty jej założenia oraz obowiązującego w małżeństwie ustroju majątkowego.

W przypadku spółek kapitałowych, jeżeli pomiędzy małżonkami istnieje wspólność majątkowa, to w stosunkach zewnętrznych (spółkowych) udziały przypisane są wyłącznie małżonkowi-wspólnikowi, z pełnymi tego konsekwencjami. Natomiast w stosunkach między małżonkami udziały te podlegają wspólności majątkowej.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego udziały nabyte przez jednego małżonka w drodze czynności prawnej, której tylko on był stroną, ale ze środków pochodzących z majątku wspólnego, wchodzą w skład tego majątku, jednak wspólnikiem staje się tylko małżonek będący stroną czynności prowadzącej do nabycia udziałów. Oznacza to, że choć udziały w spółce stanowią część majątku wspólnego małżonków, to wyłącznie jeden z nich posiada uprawnienia do występowania w roli wspólnika. W związku z tym należy oddzielić status prawno-majątkowy udziałów, wynikający z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, od statusu wspólnika w spółce oraz prawa do realizowania wobec spółki uprawnień wynikających bezpośrednio z Kodeksu spółek handlowych i statutu spółki.

Powyższa kwestia ma szczególne znaczenie w kontekście rozwodu. Z chwilą orzeczenia rozwodu przedmioty objęte wspólnością majątkową stają się przedmiotem współwłasności
w częściach ułamkowych. W związku z tym były małżonek, który nie jest wspólnikiem, może wystąpić z roszczeniem o podział majątku, domagając się przyznania mu części udziałów. Wobec tego, przy braku zawarcia w umowie spółki postanowień ograniczających bądź wyłączających możliwość wstąpienia współmałżonka do spółki, małżonek taki może stać się wspólnikiem.

W przypadku spółek kapitałowych, podział majątku może przyjąć różne formy. Oprócz podziału udziałów pomiędzy byłych małżonków, możliwe jest:

1. Przyznanie wszystkich udziałów jednemu z małżonków, z obowiązkiem spłaty drugiego;
2. Sprzedaż udziałów osobie trzeciej i podział uzyskanych z tej transakcji środków pomiędzy małżonkami.

Przytoczone rozwiązania mają zastosowanie wyłącznie do spółek kapitałowych i nie odnoszą się do spółek osobowych, z uwagi na ścisłe powiązanie tego rodzaju spółek z osobą wspólnika. Spółki jawne, spółki partnerskie, spółki komandytowe oraz spółki komandytowo-akcyjne nie podlegają podziałowi w sposób przewidziany dla spółek kapitałowych, gdyż zmiana wspólnika mogłaby prowadzić do zmian w strukturze samej spółki. W odniesieniu do spółek osobowych przyjąć należy, że małżonek, który nie jest wspólnikiem, nie ma prawa do żądania przeniesienia udziałów w spółce. Może natomiast domagać się zwrotu nakładów finansowych poczynionych z majątku wspólnego na rzecz spółki.

Czy jednoosobowa działalność gospodarcza jest wyłączną własnością małżonka, który ją prowadzi?

W trakcie postępowania o podział majątku wspólnego jednoosobowa działalność gospodarcza podlega takim samym regułom jak inne składniki majątku, zatem jeżeli została założona w trakcie trwania małżeństwa, w którym panuje ustrój wspólności majątkowej to wchodzi ona do majątku wspólnego obu małżonków, przy czym bez znaczenia jest wpisanie jedynie jednego z małżonków jako właściciela firmy. W praktyce w takim przypadku podział następuje poprzez zasądzenie firmy na wyłączną własność jednego z małżonków (prowadzącego firmę) oraz orzeknięcie o nakazie spłaty na rzecz drugiego. Należy przy tym pamiętać, że nawet gdy po orzeczeniu rozwodu byłemu partnerowi przysługiwało prawo do konkretnych aktywów przedsiębiorstwa to nie idzie za tym żadne roszczenie o charakterze niemajątkowym do tego przedsiębiorstwa. Nie ma wiec podstawy do udzielania takiej osobie dostępu do dokumentacji firmy ani jakichkolwiek informacji związanych z ta działalnością.

Specyfika podziału spółki cywilnej

Zgodnie z art. 860 §  1.  Kodeksu cywilnego przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Dla zapewnienia realizacji tego celu ustawodawca nadał majątkowi spółki cywilnej szczególny status prawny – majątek ten stanowi współwłasność łączną wspólników, analogiczną w swojej konstrukcji do wspólności majątkowej małżeńskiej. Z uwagi na brak osobowości prawnej spółki cywilnej wniesienie wkładu przez wspólnika skutkuje przeniesieniem jego własności na pozostałych wspólników. Majątkiem spółki cywilnej wspólnicy rozporządzają wspólnie, przy czym każdy z nich jest w równym stopniu uprawniony zarówno do całości majątku, jak i do poszczególnych jego składników. Oznacza to, że w przypadku, gdy oboje małżonków było wspólnikami spółki cywilnej, rozwód nie powoduje ustania współwłasności łącznej w odniesieniu do majątku spółki. Co istotne, w czasie trwania spółki cywilnej nie jest możliwe żądanie podziału jej majątku pomiędzy wspólników.

Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy tylko jeden z małżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej. Wówczas majątek zgromadzony w ramach działalności spółki stanowi współwłasność łączną wspólników, do której małżonek nieuczestniczący w spółce nie nabywa żadnych praw. Przy podziale majątku wspólnego po rozwodzie nie przysługuje mu zatem roszczenie o udział w majątku spółki – aż do momentu jej rozwiązania. Dopiero po zakończeniu działalności spółki oraz przeprowadzeniu likwidacji jej majątku, składniki majątkowe przyznane wspólnikowi mogą zostać objęte podziałem, o ile nie doszło wcześniej do ustanowienia rozdzielności majątkowej.

Co gdy czyniliśmy nakłady na fimę wchodzącą do majątku osobistego współmałżonka?

Z taka sytuacją zazwyczaj mamy doczynienia gdy firma została założona przed zawarciem zwiazku małżeńskiego a co za tym idzie, przy braku odmiennych postanowień, pozostaje w majątku osobistym jednego ze współmałżonków. Jeżeli w trakcie trwania małżeństwa pewne składniki przedsiebiorstwa były finansowane z majątku wspólnego małżonkowi nieposiadajacemu tytułu prawnego do  tego przedsiębiorstwa przysługuje roszczenie o zwrot wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka prowadzącego firmę. W takim przypadku sąd ustala wartość wniesionego przez współmałonka wkładu według jego wartości na dzień dokonania podziału, nie na dzień ustania wspólności majątkowej małżeńskiej.

Potrzebujesz pomocy w tym temacie? Napisz do nas!